Bạn có bao giờ cảm thấy như ai đó đang theo dõi mình qua chiếc laptop không? Nếu thiết bị của bạn đang hoạt động lạ thường, có thể đó không phải là sự hoang tưởng. May mắn thay, có một số cách đơn giản để bạn có thể phát hiện phần mềm giám sát ẩn và giành lại quyền kiểm soát sự riêng tư của mình.
1. Dấu Hiệu Bất Thường Trên Laptop: Khi Sự ‘Theo Dõi’ Lên Tiếng
Một trong những dấu hiệu đầu tiên cho thấy có thể ai đó đã cài đặt phần mềm giám sát lên laptop của bạn là sự thay đổi rõ rệt trong cách nó hoạt động. Tận dụng kỹ thuật tương tự, bạn cũng có thể nhận diện các phần mềm độc hại trên điện thoại thông minh của mình.
Các công cụ giám sát thường chạy ẩn trong nền, thu thập dữ liệu hoặc ghi lại hoạt động của bạn một cách thầm lặng. Điều này có thể gây căng thẳng cho hệ thống và dẫn đến các hành vi bất thường. Nếu laptop của bạn trở nên ì ạch, khởi động lâu hơn, pin nhanh hết hơn, hoặc quạt kêu to bất thường ngay cả khi bạn không chạy các ứng dụng nặng, đó có thể là một manh mối cho thấy có điều gì đó không ổn.
Hãy chú ý đến các cửa sổ pop-up bất thường, đặc biệt là ở những vị trí lạ hoặc khi bạn không duyệt web, hoặc sự gia tăng bất thường của quảng cáo pop-up trên các trang web yêu thích. Ngoài ra, hãy để ý đến các sự cố treo máy thường xuyên mà bạn không thể tìm ra nguyên nhân, hoặc những lần khởi động lại không mong muốn.
Nếu bạn thường xuyên sử dụng điểm truy cập di động (mobile hotspot) để kết nối laptop với internet, một sự tăng vọt đột ngột trong mức sử dụng dữ liệu cũng có thể là một dấu hiệu cảnh báo đỏ. Phần mềm giám sát có thể gây ra tất cả những vấn đề này. Tóm lại, hãy tin vào trực giác của bạn. Nếu laptop của bạn cảm thấy không ổn, rất có thể nó đang gặp vấn đề.
2. Quét Hệ Thống Để Phát Hiện Phần Mềm Gián Điệp và Mã Độc
Người dùng đang quét phần mềm gián điệp trên laptop với các biểu tượng cảnh báo bảo mật hiện ra, minh họa quy trình kiểm tra mã độc để bảo vệ quyền riêng tư.
Một đặc điểm của các phần mềm độc hại hiện đại là chúng tinh vi hơn so với các loại cũ, khiến việc phát hiện trở nên khó khăn hơn theo những cách thông thường, như hiển thị pop-up ngẫu nhiên. May mắn thay, nhiều công cụ giám sát, đặc biệt là keylogger và spyware (phần mềm gián điệp), được phân loại là phần mềm độc hại bởi các chương trình diệt virus uy tín.
Sử dụng các chương trình này, bạn có thể thực hiện quét toàn bộ hệ thống để giúp phát hiện và loại bỏ các mối đe dọa trước khi chúng gây hại lớn hơn. Các công cụ bảo mật tích hợp như Windows Defender của Microsoft và XProtect của Apple có thể không được đánh giá cao, nhưng chúng tôi khuyên bạn nên sử dụng chúng làm tuyến phòng thủ đầu tiên.
Đảm bảo rằng định nghĩa virus của bạn đã được cập nhật, sau đó thực hiện quét toàn bộ thay vì quét nhanh, vì phần mềm giám sát có thể ẩn sâu trong các tệp hệ thống.
Nếu bạn không hài lòng với kết quả quét, hãy cân nhắc sử dụng một giải pháp chống virus hoặc chống mã độc của bên thứ ba đáng tin cậy như Malwarebytes hoặc Bitdefender. Các công cụ này thường phát hiện các mối đe dọa mà các chương trình mặc định có thể bỏ qua.
Một số thậm chí còn cung cấp các tính năng cụ thể để nhận diện keylogger, rootkit và các công cụ truy cập từ xa. Tuy nhiên, chúng không miễn phí hoặc rẻ. Vì vậy, trước khi cam kết, hãy đảm bảo phần mềm chống virus có tất cả các tính năng cần thiết mà bạn mong muốn.
3. Kiểm Tra Các Tiện Ích Trình Duyệt: Cổng Hậu Nguy Hiểm
Các tiện ích mở rộng của trình duyệt (browser extensions) có thể rất hữu ích, nhưng chúng cũng có thể trở thành công cụ để theo dõi hoạt động của bạn. Các tiện ích độc hại hoặc không rõ nguồn gốc có thể theo dõi thói quen duyệt web, hiển thị quảng cáo, ghi lại thao tác gõ phím, hoặc thậm chí chuyển hướng bạn đến các trang web giả mạo để đánh cắp thông tin. Đó là lý do tại sao việc rà soát các tiện ích mở rộng trình duyệt là cần thiết khi bạn kiểm tra phần mềm giám sát.
Hãy xem xét kỹ danh sách và tìm bất kỳ tiện ích nào bạn không nhận ra hoặc không nhớ đã cài đặt. Đặc biệt chú ý đến các tiện ích tuyên bố cung cấp các chức năng tiện ích như tăng cường bảo mật—đây đôi khi là vỏ bọc cho phần mềm gián điệp.
Hãy tham khảo danh sách các tiện ích mở rộng Chrome trông hợp pháp nhưng lại theo dõi bạn, và đảm bảo rằng không có cái nào trong số chúng được cài đặt trên trình duyệt của bạn. Để giữ an toàn, hãy chỉ cài đặt các tiện ích được đánh giá tốt và đáng tin cậy từ các nhà phát triển uy tín. Từ giờ trở đi, hãy luôn kiểm tra tính an toàn của các tiện ích trước khi cài đặt chúng trong Chrome, Firefox, hoặc bất kỳ trình duyệt nào khác.
4. Quyền Truy Cập Webcam và Microphone: Ngăn Chặn Mắt Nhìn, Tai Nghe Trộm
Một trong những cách đáng lo ngại nhất mà ai đó có thể giám sát bạn là truy cập bí mật vào webcam hoặc microphone của laptop. Vì lý do này, bạn nên thường xuyên kiểm tra xem ứng dụng nào có quyền truy cập vào webcam và microphone của mình.
Trên Windows 11, nhấp vào biểu tượng Windows, đi tới Cài đặt (Settings) > Quyền riêng tư & bảo mật (Privacy & Security), sau đó cuộn xuống Quyền ứng dụng (App permissions). Từ danh sách, chọn Máy ảnh (Camera) hoặc Microphone và cuộn xuống để xem ứng dụng nào có quyền đối với cảm biến đã chọn.
Trên macOS, điều hướng đến Cài đặt hệ thống (System Settings) > Quyền riêng tư & bảo mật (Privacy & Security), sau đó chọn Camera hoặc Microphone từ danh sách.
Trong các trang tương ứng, hãy tìm bất kỳ ứng dụng nào bạn không nhận ra hoặc không cố ý cấp quyền truy cập. Nếu không chắc chắn, hãy tắt quyền của ứng dụng đó và theo dõi xem có vấn đề gì xảy ra không.
Một cách khác để biết bạn đang bị giám sát là khi đèn báo webcam của bạn tự động bật mà không có bất kỳ thao tác nào. Tuy nhiên, điều này không phải lúc nào cũng đúng, vì một số phần mềm giám sát tinh vi có thể tắt đèn báo trong khi ghi hình bạn, khiến việc phát hiện trở nên khó khăn hơn.
5. Rà Soát Các Chương Trình Đã Cài Đặt: Nhận Diện Kẻ Giấu Mặt
Thông thường, phần mềm giám sát ngụy trang thành một ứng dụng vô hại hoặc ít được biết đến, với hy vọng hòa mình vào các chương trình hợp pháp khác. Những ứng dụng này thậm chí có thể cài đặt thêm các ứng dụng khác trong nền mà bạn không hề hay biết. Đó là lý do tại sao việc định kỳ xem xét tất cả phần mềm đã cài đặt trên laptop là rất quan trọng, đặc biệt nếu bạn nghi ngờ ai đó đã can thiệp vào thiết bị của mình.
Trên Windows 11, mở Cài đặt (Settings) và điều hướng đến Ứng dụng (Apps) > Ứng dụng đã cài đặt (Installed apps) để xem danh sách các ứng dụng đã cài đặt của bạn.
Trên macOS, mở thư mục Ứng dụng (Applications) hoặc điều hướng đến Cài đặt hệ thống (System Settings) > Chung (General) > Dung lượng (Storage) > Ứng dụng (Applications) để có cái nhìn tổng quan tương tự.
Rà soát từng mục trong danh sách và tìm kiếm bất cứ điều gì có vẻ không quen thuộc, có tên chung chung, hoặc được cài đặt gần đây mà bạn không hề hay biết. Nếu bạn không chắc chắn về một ứng dụng cụ thể, một tìm kiếm trực tuyến đơn giản về tên, nhà phát triển, chức năng hoặc đánh giá của nó có thể giúp xác định tính hợp pháp của nó.
6. Kiểm Tra Các Chương Trình Khởi Động Cùng Hệ Thống
Nhiều loại phần mềm giám sát được thiết kế để tự động khởi chạy khi bạn bật laptop, để chúng có thể bắt đầu thu thập dữ liệu ngay lập tức mà không gây chú ý. Điều này khá phổ biến ngay cả đối với phần mềm giám sát nhân viên.
Do đó, việc xem xét các chương trình khởi động của bạn là một cách thông minh để phát hiện các công cụ ẩn đang chạy trong nền. Trên Windows 11, nhấn tổ hợp phím Ctrl + Shift + Esc để mở Trình quản lý tác vụ (Task Manager), sau đó nhấp vào Ứng dụng khởi động (Startup apps) trong thanh bên trái. Thao tác này sẽ hiển thị danh sách tất cả các chương trình được đặt để khởi chạy khi hệ thống của bạn khởi động.
Giao diện quản lý ứng dụng khởi động (Startup apps) trên Windows 11, hiển thị danh sách các chương trình tự chạy khi máy tính khởi động, giúp người dùng kiểm soát và phát hiện phần mềm theo dõi.
Trên macOS, đi tới Cài đặt hệ thống (System Settings) > Chung (General) > Mục Đăng nhập (Login Items) & Tiện ích mở rộng (Extensions) để xem danh sách tương tự.
7. Giám Sát Hoạt Động Mạng: Tìm Kiếm Dòng Dữ Liệu Lạ
Một tính năng độc đáo của phần mềm giám sát là nó thường gửi dữ liệu về cho chủ sở hữu, cho dù đó là thao tác gõ phím, ảnh chụp màn hình, ghi âm hoặc nhật ký hoạt động của bạn. Điều này có nghĩa là nó sẽ thường xuyên sử dụng kết nối internet của bạn ngay cả khi bạn không làm gì trực tuyến.
Vì lý do này, việc kiểm tra hoạt động mạng của laptop có thể giúp bạn phát hiện bất kỳ luồng truyền dữ liệu bất thường nào cho thấy sự hiện diện của phần mềm gián điệp.
Trên Windows, tìm kiếm Resource Monitor và chọn nó từ kết quả tìm kiếm. Khi mở, chọn tab Mạng (Network) để xem chi tiết về mức sử dụng mạng của bạn.
Giao diện Resource Monitor trên Windows 11 hiển thị chi tiết mức sử dụng mạng, giúp người dùng giám sát hoạt động truyền tải dữ liệu và phát hiện các luồng dữ liệu đáng ngờ từ phần mềm gián điệp.
Trên macOS, mở Activity Monitor và nhấp vào tab Mạng (Network).
Giao diện Activity Monitor trên macOS với tab Mạng (Network) được chọn, hiển thị các tiến trình đang sử dụng kết nối internet, hỗ trợ người dùng theo dõi và nhận diện các hoạt động mạng bất thường của phần mềm giám sát.
Khi xem mức sử dụng mạng, hãy tìm kiếm các tiến trình hoặc ứng dụng không quen thuộc liên tục gửi hoặc nhận dữ liệu trong nền. Các đợt tăng đột biến không giải thích được trong mức sử dụng mạng có thể là một dấu hiệu cảnh báo đỏ.
Ngoài Resource Monitor và Activity Monitor, bạn có thể sử dụng các công cụ của bên thứ ba để giám sát hoạt động mạng trên Linux, macOS và Windows. Trên Windows, bạn có thể sử dụng GlassWire hoặc NetBalancer. Trên macOS, LuLu là một lựa chọn tuyệt vời.
Nếu bạn lo lắng rằng ai đó đang giám sát máy tính của mình nhưng không thấy dấu hiệu rõ ràng nào, hãy rà soát hệ thống để tìm các ứng dụng không quen thuộc, kiểm tra lưu lượng mạng, và xem xét các chương trình khởi động cùng hệ thống cũng như các tiện ích mở rộng của trình duyệt. Cách tiếp cận tốt nhất là bắt đầu với các phương pháp dễ dàng và tiến tới các kỹ thuật nâng cao hơn. Đừng ngần ngại chia sẻ kinh nghiệm của bạn trong phần bình luận bên dưới hoặc tìm hiểu thêm các bài viết về bảo mật laptop trên khoahoccongnghe.net!
